اهمیت حس بویایی در سالمندان

بویایی یک سیستم حسی- شیمیایی ضروری در موجودات زنده است. اختلال بویایی علی رغم توجه کمی که به آن می­شود، بسیاری از جنبه های کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد. سیستم بویایی انسان اطلاعاتی درباره ی محیط اطراف فراهم می­کند که برای سلامتی فیزیکی و روانی وی بحرانی است.

یکی از رایج ترین علل اختلالات بویایی سالخوردگی و کهولت سن است. بر اساس پژوهش­هایی که در رابطه با بویایی در افراد سالمند انجام شده­است، نتیجه­ گیری شده که در بیش از نیمی از افراد بین 65 تا 80 سال و بیش از 4/3 افراد بالای 80 سال، اختلال عملکرد بویایی وجود دارد. این اختلال، سلامت فیزیکی و کیفیت زندگی، تغذیه و لذت بردن از غذا، هم چنین ایمنی زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار می دهد. گزارش ­شده تعداد قابل توجهی از سالمندان هر ساله در حوادث مسمومیت گاز دچار مرگ می شوند که این حوادث اکثراً ناشی از اختلالات بویایی و در نتیجه ناتوانی افراد سالمند در درک بوی گاز می­باشد.

علل ایجاد اختلال­های بویایی در سالمندان:

  • التهاب بینی : بیماری­هایی مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا، آلرژی، سینوزیت حاد، عفونت دستگاه تنفس فوقانی و التهاب مزمن مجاری بینی می­توانند باعث ایجاد اختلال در عملکرد بویایی شوند.
  • افزایش پتانسیل ابتلا به بیماری­های بینی در فرد سالمند: با توجه به کهولت سن، پتانسیل ابتلا به هر نوع بیماری در فرد افزایش می­یابد که بیماری­های حفره­ ی بینی نیز از این دسته ­اند.
  • استخوانی شدن صفحه­ ی مشبک فورامین بویایی
  • کاهش انتخاب پذیری گیرنده­های بویایی به بوهای مختلف
  • پیر شدن سیستم بویایی: در افراد سالمند، فارغ از بیماری­ها و حالت­ های پاتوژنیک، به­ واسطه­ ی افزایش سن، تغییرات سلّولی مولکولی در سیستم بویایی صورت می­ گیرد که باعث ایجاد اختلالات عملکرد بویایی می­گردد. بعضی از این مکانیزم­ها در اپی­تلیوم بویایی رخ می­دهند، از جمله کاهش تعداد سلول­های عصبی بویایی که می­ تواند ناشی از عوامل محیطی، تغییر در چرخه سلولی و ... باشد. هم­چنین در اثر افزایش سن، تغییرات سیناپسی رخ می­دهد. در واقع در اثر سالخوردگی، چگالی سیناپسی به ­مرور کاهش می­یابد.

اختلالات بویایی در افراد سالمند چه ارتباطی با بیماری­های آلزایمر و پارکینسون دارد؟

تا به ­حال تحقیقات متعددی به منظور کشف رابطه­ ی بین توانایی تشخیص بویایی افراد و ابتلای آن­ها به بیماری­های آلزایمر و پارکینسون در کشورهای مختلف صورت گرفته­ است. تمامی این تحقیقات به این نتیجه دست یافته ­اند که در بیماران مبتلا به آلزایمر و پارکینسون، اختلال در سیستم بویایی بروز می­کند. تغییرات مغزی مرتبط با این بیماری­ها، قبل از آغاز زوال عقل، به طور آهسته طی سال­ها اتفاق می‌افتند که این دوره­ی طولانی مدت موسوم به MCI یا اختلال شناختی متوسط است. بیومارکرهایی که امکان تشخیص بیماری را در این فاز نهفته می­دهند، هنگامی­ که درمان­های کند کننده یا متوقف کننده­ ی پیشرفت بیماری در دسترس باشند، بسیار مهم خواهند بود. چراکه به دانسته ­های ما از مراحل قبل از ظهور بیماری کمک می­کنند و امکان کنترل نسبی بیماری را در اختیار ما قرار می­دهند. بیشتر بیومارکرهایی که در حال حاضر در دسترس هستند، گران و خارج از دسترس هستند.

از آن­جا که سیستم بویایی در مراحل اولیه بیماری­های آلزایمر و پارکینسون دچار اختلال می­شود، نتایج تست­های بویایی، به خصوص اگر در کنار اطلاعات دیگر بیمار قرار گیرد، می­ تواند به­ عنوان یک بیومارکر بسیار ساده و ارزان در تشخیص افرادی که در مرحله­ ی اولیه­ ی بیماری هستند به بیمار کمک­ کند.

روش­های درمانی نوین اختلالات شناختی در سالمندان با استفاده از تحریک حس بویایی:

بویایی، توانایی‌های شناختی و حالت‌های فردی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. داده‌هایی که از روش‌های تحریک چندگانه‌ی حواس، همچون روش های اسنوزلن و آروماتراپی به دست آمده است، سودمندی تحریک بویایی را در بهبود کوتاه مدت اختلالات رفتاری و حالت افراد نشان می‌دهند. از این رو تحریک شیمیایی حس بویایی در درمان بیماران با زوال عقل، به خصوص افراد مبتلا به آلزایمر می‌تواند به عنوان درمان تکمیلی یا حتی جایگزین استراتژی‌های درمانی موجود، پیشنهاد شود.