روشهای درمان اختلالات بویایی
بهبود اختلالات بویایی وابستگی زیادی به ریشه و علت ایجاد اختلال دارد. اختلالات مرتبط با انسداد مسیر بویایی در برابر مداخلات درمانی پاسخ نسبتاً خوبی نشان میدهند. در حالی که درمان اختلالات حسی معمولاً بینتیجه میمانند. متأسفانه در حال حاضر پروتکلهای معتبر برای درمان اختلالات بویایی به شدت محدود هستند و روش استاندارد و قطعی برای درمان این اختلالات در هیچ کشوری وجود ندارد. روشهای درمانی که در حال حاضر ارائه میشوند به طور کلی در چند دسته قرار میگیرند:
درمان علل ریشهای اختلالات بویایی:برطرف کردن علل ریشهای اختلالات بویایی مانند استعمال دخانیات، بیماریهای سیستمیک و موضعی و مصرف داروهای خاصی که باعث بروز اختلالات بویایی میشوند، میتواند منجر به بهبود وضعیت بویایی شود. برای مثال سیژرهای لوب تمپورال، میگرن، ناهنجاریهای روانی و بیماریهای متابولیک میتوانند باعث ایجاد اختلالات بویایی شوند. با رفع این علل، عملکرد حس بویایی بهبود مییابد. مستندات محدودی حاکی از آن است که حس بویایی در برخی از اختلالات ناشی از مواد سمی، بعد از قطع مواجهه با این مواد، بازیابی میشود.
درمانهای دارویی:موارد بازگشت حس بویایی با استفاده از درمانهای دارویی در افرادی که دچار اختلالات بویایی پس از ترومای سر یا عفونت دستگاه تنفس فوقانی(URTI)بودهاند، بسیار نادر است. مطالعات زیادی روی درمان اختلالات بویایی با استفاده از دارودرمانی بویژه مصرف موضعی و سیستمیک داروهای استروئیدی انجام شدهاند.
گزارشها نشان میدهند مصرف سیستمیک استروئیدها ممکن است اختلالات بویایی ایدیوپاتیک، ویروسی یا اختلالات مربوط به مسیر بویایی را بهبود دهد. به طور کلی مصرف استروئیدها به صورت سیستمیک برای درمان اختلالات بویایی، موثرتر از مصرف موضعی آنهاست. دلیل این تفاوت به طور قطعی مشخص نیست، اما گزارشهای زیادی مبنی بر تأثیر ضعیف مصرف موضعی استروئیدها ارائه شدهاند. شاید دلیل این اثربخشی کم این باشد که تنها حجم کمی از استروئیدهای موضعی میتوانند به شکاف بویایی برسند و همچنین موضع التهاب ممکن است همیشه مخاط بویایی نباشد بلکه در صفحهی مشبک یا پیاز بویایی باشد.
مصرف سیستمیک استروئیدها اگرچه میتواند موثرتر باشد، اما در دراز مدت عوارض جانبی زیادی از جمله زخم معده، پوکی استخوان، دیابت و ... به همراه دارد. یکی دیگر از مشکلات در مورد استفاده از استروئیدها در درمان اختلالات بویایی، عدم وجود یک دوز و بازهی زمانی تعریفشدهی استاندارد برای تجویز است. بنابراین با توجه به تمامی موارد ذکرشده، استفاده از استروئیدها نمیتواند بهعنوان یک روش درمانی استاندارد برای درمان اختلالات بویایی باشد.
یکی دیگر از داروهای مورد مطالعه برای درمان اختلالات بویایی روی و ترکیبات آن است. کمبود روی میتواند یکی از فاکتورهای احتمالی ایجاد هایپوسمی باشد. بنابراین تعدادی از مطالعات بر روی مصرف این ماده به صورت سیستمیک و موضعی برای درمان اختلالات بویایی متمرکز شدهاند. اما متأسفانه نتایج چندان امیدوار کننده نبودهاست. برخی از مطالعات عدم تأثیر درمانی سولفات روی را نشان میدهند. همچنین در یک مطالعه گزارش شدهاست که استفادهی موضعی روی برای درمان اختلالات بویایی، منجر به آنوسمی دائمی میشود.
داروهای دیگر مانند جینکوبیلوبا و ویتامین B نیز به عنوان درمانهای مؤثر اختلالات بویایی اثبات نشدهاند. همچنین ادعا شدهاست که داروی آلفا- لیپوئیک اسید میتواند فقدان بویایی ناشی از عوامل ویروسی را بهبود دهد، اما روش تحقیق مربوط به این گزارش پلاسبو- کنترل نبوده است.
درمانهای جراحی: هدف از انجام روشهای جراحی (سپتوپلاستی، توربینوپلاستی و جراحی اندوسکوپیک سینوس) در درجهی اول برطرف کردن انسداد بینی و برداشتن مخاط ملتهب یا پولیپ بینی است. بهبود عملکرد بویایی، دستاورد ثانویهای است که به دنبال این جراحیها حاصل میشود. با اینکه روشهای جراحی در بیشتر موارد اثربخش بهنظر میرسند، ممکن است باعث از دست دادن بویایی در اثر آسیب اپیتلیوم در حین جراحی شوند.
تمرین بویایی: یک روش جدید و بیخطر در درمان اختلالات بویایی است. تحقیقات نشان میدهند که حس بویایی انسان توانایی ترمیم و بهبود دارد و قرارگیری در معرض برخی بوها به صورت مداوم میتواند به بازیابی حس بویایی کمک کند. در این روش فرد به صورت مداوم و کوتاه مدت در معرض بوهای خاص در یک دوره زمانی قرار میگیرد. به این ترتیب وقتی که نورونهای گیرندهی بویایی ترمیم و بازسازی میشوند، بوها میتوانند جهت گیری مناسب را در آنها ایجاد نمایند.
اولفکترین، یک کیت درمان اختلالات بویایی به روش «تمرین بویایی» است که در آن 4 ماده معطر با ترکیب مشخص وجود دارند. این چهار ماده، سررده هرم بویایی و شاملبوهای گلی، میوهای، ادویهای و صمغی میباشند. دستورالعمل استفاده از این کیت در داخل بستهبندی آن قرار داده شده است. بیماران دارای آسم یا آلرژی میبایست آن را حتماً تحت نظر پزشک استفاده نمایند. توصیه میشود قبل از شروع درمان، حس بویایی بیمار با استفاده از «تست بویایی کامل» مورد ارزیابی قرارگیرد و پس از اتمام دوره درمان (12 هفته)، مجدداً تست بویایی انجام شود تا میزان بهبود بویایی بیمار مشخص شود.