روش­‌های درمان اختلالات بویایی

 

 

بهبود اختلالات بویایی وابستگی زیادی به ریشه و علت ایجاد اختلال دارد. اختلالات مرتبط با انسداد مسیر بویایی در برابر مداخلات درمانی پاسخ نسبتاً خوبی نشان می­‌دهند. در حالی که درمان اختلالات حسی معمولاً بی‌نتیجه می‌مانند. متأسفانه در حال حاضر پروتکل­‌های معتبر برای درمان اختلالات بویایی به­ شدت محدود هستند و روش استاندارد و قطعی برای درمان این اختلالات در هیچ کشوری وجود ندارد. روش­‌های درمانی که در حال حاضر ارائه می­‌شوند به طور کلی در چند دسته قرار می‌­گیرند:

درمان علل ریشه‌­ای اختلالات بویایی:برطرف کردن علل ریشه­‌ای اختلالات بویایی مانند استعمال دخانیات، بیماری­‌های سیستمیک و موضعی و مصرف داروهای خاصی که باعث بروز اختلالات بویایی می­‌شوند، می­‌تواند منجر به بهبود وضعیت بویایی شود. برای مثال سیژرهای لوب تمپورال، میگرن، ناهنجاری­‌های روانی و بیماری­‌های متابولیک می­‌توانند باعث ایجاد اختلالات بویایی شوند. با رفع این علل، عملکرد حس بویایی بهبود می‌­یابد. مستندات محدودی حاکی از آن است که حس بویایی در برخی از اختلالات ناشی از مواد سمی، بعد از قطع مواجهه با این مواد، بازیابی می­‌شود.

درمان‌های دارویی:موارد بازگشت حس بویایی با استفاده از درمان­‌های دارویی در افرادی که دچار اختلالات بویایی پس از ترومای سر یا عفونت دستگاه تنفس فوقانی(URTI)بوده‌­اند، بسیار نادر است. مطالعات زیادی روی درمان اختلالات بویایی با استفاده از دارودرمانی بویژه مصرف موضعی و سیستمیک داروهای استروئیدی انجام شده‌­اند.

گزارش‌­ها نشان می­‌دهند مصرف سیستمیک استروئیدها ممکن است اختلالات بویایی ایدیوپاتیک، ویروسی یا اختلالات مربوط به مسیر بویایی را بهبود دهد. به طور کلی مصرف استروئیدها به صورت سیستمیک برای درمان اختلالات بویایی، موثرتر از مصرف موضعی آن­‌هاست. دلیل این تفاوت به طور قطعی مشخص نیست، اما گزارش‌­های زیادی مبنی بر تأثیر ضعیف مصرف موضعی استروئیدها ارائه شده‌­اند. شاید دلیل این اثربخشی کم این باشد که تنها حجم کمی از استروئیدهای موضعی می­‌توانند به شکاف بویایی برسند و هم‌­چنین موضع التهاب ممکن است همیشه مخاط بویایی نباشد بلکه در صفحه‌­ی مشبک یا پیاز بویایی باشد.

مصرف سیستمیک استروئیدها اگرچه می­‌تواند موثرتر باشد، اما در دراز مدت عوارض جانبی زیادی از جمله زخم معده، پوکی استخوان، دیابت و ... به همراه دارد. یکی دیگر از مشکلات در مورد استفاده از استروئیدها در درمان اختلالات بویایی، عدم وجود یک دوز و بازه­‌ی زمانی تعریف­شده­‌ی استاندارد برای تجویز است. بنابراین با توجه به تمامی موارد ذکرشده، استفاده از استروئیدها نمی­‌تواند به­‌عنوان یک روش درمانی استاندارد برای درمان اختلالات بویایی باشد.

یکی دیگر از داروهای مورد مطالعه برای درمان اختلالات بویایی روی و ترکیبات آن است. کمبود روی می­‌تواند یکی از فاکتورهای احتمالی ایجاد هایپوسمی باشد. بنابراین تعدادی از مطالعات بر روی مصرف این ماده به صورت سیستمیک و موضعی برای درمان اختلالات بویایی متمرکز شده‌­اند. اما متأسفانه نتایج چندان امیدوار کننده نبوده‌­است. برخی از مطالعات عدم تأثیر درمانی سولفات روی را نشان می‌­دهند. هم‌چنین در یک مطالعه گزارش شده­‌است که استفاده­‌ی موضعی روی برای درمان اختلالات بویایی، منجر به آنوسمی دائمی می‌­شود.

داروهای دیگر مانند جینکوبیلوبا و ویتامین B نیز به عنوان درمان­‌های مؤثر اختلالات بویایی اثبات نشده‌­اند. هم‌­چنین ادعا شده‌است که داروی آلفا- لیپوئیک اسید می­‌تواند فقدان بویایی ناشی از عوامل ویروسی را بهبود دهد، اما روش تحقیق مربوط به این گزارش پلاسبو- کنترل نبوده‌­ است.

درمان­‌های جراحی: هدف از انجام روش‌­های جراحی (سپتوپلاستی، توربینوپلاستی و جراحی اندوسکوپیک سینوس) در درجه­‌ی اول برطرف کردن انسداد بینی و برداشتن مخاط ملتهب یا پولیپ بینی است. بهبود عملکرد بویایی، دستاورد ثانویه­‌ای است که به دنبال این جراحی­‌ها حاصل می‌­شود. با اینکه روش­‌های جراحی در بیشتر موارد اثربخش به‌­نظر می­‌رسند، ممکن است باعث از دست دادن بویایی در اثر آسیب اپی­تلیوم در حین جراحی شوند.

تمرین بویایی: یک روش جدید و بی­‌خطر در درمان اختلالات بویایی است. تحقیقات نشان می­‌دهند که حس بویایی انسان توانایی ترمیم و بهبود دارد و قرارگیری در معرض برخی بوها به صورت مداوم می‌­تواند به بازیابی حس بویایی کمک کند. در این روش فرد به صورت مداوم و کوتاه مدت در معرض بوهای خاص در یک دوره زمانی قرار می­‌گیرد. به این ترتیب وقتی که نورون­‌های گیرنده­‌ی بویایی ترمیم و بازسازی می­‌شوند، بوها می­‌توانند جهت گیری مناسب را در آنها ایجاد نمایند.

اولفکترین، یک کیت درمان اختلالات بویایی به روش «تمرین بویایی» است که در آن 4 ماده معطر با ترکیب مشخص وجود دارند. این چهار ماده، سررده­ هرم بویایی و شاملبوهای گلی، میوه‌­ای، ادویه‌­ای و صمغی می‌­باشند. دستورالعمل استفاده از این کیت در داخل بسته­‌بندی آن قرار داده شده است. بیماران دارای آسم یا آلرژی می­‌بایست آن­ را حتماً تحت نظر پزشک استفاده نمایند. توصیه می­‌شود قبل از شروع درمان، حس بویایی بیمار با استفاده از «تست بویایی کامل» مورد ارزیابی قرارگیرد و پس از اتمام دوره درمان (12 هفته)، مجدداً تست بویایی انجام شود تا میزان بهبود بویایی بیمار مشخص شود.