حس چشایی
مزه ها به وسیله جوانه های چشایی تشخیص داده می شوند این ساختارها در دهان و گلو قرار دارند و اکثر آن ها (حدود 10000 عدد) در سطح فوقانی زبان واقع شده اند. آن ها تنها می توانند 4 مزه اصلی را تشخیص دهند.
شیرینی، ترشی، شوری و تلخی. هر مزه به وسیله جوانه های چشایی واقع در یک ناحیه خاص از زبان تشخیص داده می شود: تلخی در پشت، ترشی در کناره ها، شوری در جلو و شیرینی در نوک. حس بویایی ما به همراه این4 مزه اصلی، ما را قادر به افتراق طیف وسیعی از مزه های جزئی تر می کند.
مواد داخل دهان در تماس با موهای ظریفی قرارمی گیرند که روی جوانه های چشایی زبان واقع هستند. این موها، تکانه هایی عصبی تولید می کنند که از طریق رشته های عصبی به یک ناحیه تخصص یافته در مغز می روند.
انواع مزهها
مزه ترشی: مزه ترشی به دلیل اسید ها به وجود میآید، یعنی به وسیله یون هیدروژن و شدت درك این طعم نیز تقریبا متناسب با لگاریتم غلظت یون هیدروژن است. بنابراین هرچه غذا اسیدی تر باشد، احساس ترشی آن هم شدیدتر خواهد بود.
مزه شوری: مزه شوری به وسیله نمكهای یونیزه و عمدتا یون سدیم ایجاد میشود. كیفیت مزه شوری تا حدودی از یك نمك به نمك دیگر فرق میكند، زیرا بعضی نمكها علاوه بر شوری، سایر حسهای چشایی را هم تحریك میكنند.
مزه شیرینی: مزه شیرینی ناشی از دسته واحدی از مواد شیمیایی نیست. بعضی انواع مواد شیمیایی كه موجب بروز مزه شیرینی میشوند عبارتند از: قندها، گلیكولها، الكلها، كتونها، آمیدها و...
بیش تر موادی كه موجب بروز طعم شیرینی میشوند،مواد شیمیایی آلی هستند.
مزه تلخی: همانند شیرینی، طعم تلخی نیز ناشی از یك ماده شیمیایی نیست. در این جا نیز موادی كه باعث بروز طعم تلخی میشوند، تقریبا همگی مواد آلی میباشند.
دو گروه ویژه مواد كه به احتمال زیاد میتوانند طعم تلخی را ایجاد كنند عبارتند از:
مواد آلی كه محتوی نیتروژن هستند و آلكالوئیدها كه شامل كافئین، نیكوتین و كینین میباشند.
خیلی از مواد ابتدا سبب بروز طعم شیرینی میشوند، اما بعد یك مزه تلخ ایجاد میكنند. این موضوع در مورد ساخارین(نوعی شیرینكننده) صدق میكند كه برای برخی از افراد نامطلوب است.
زمانی كه تلخی شدت زیادی داشته باشد، معمولا موجب میشود كه انسان از خوردن خودداری كند، كه این یكی از مهم ترین عملكردهای حس چشایی است ؛چون خیلی از سموم مهلك موجود در گیاهان سمی، به شدت تلخ هستند.
مزه اومامی(مزه خوشمزگی) : اومامی یك كلمه ژاپنی به معنای "لذیذ " است كه برای توصیف یك مزه مطلوب بهكار میرود و از نظر كیفی با مزههای ترشی، شوری، شیرینی یا تلخی متفاوت است.
اومامی، مزه غالب غذاهای حاوی عصاره گوشت و پنیر تخمیرشده است. برخی فیزیولوژیست ها آن را به عنوان یك گروه جداگانه منسجم از محركهای چشایی اولیه در نظر میگیرند.